Абавязковая адпрацоўка пасля ўніверсітэта — неадназначная практыка: адны ўспрымаюць яе як магчымасць атрымаць першае працоўнае месца, а некаторыя — як страчаны час і тормаз на кар’ерным шляху. «Люстэрка» пагаварыла з чатырма маладымі спецыялістамі пра заробкі (спойлер: іх часам ледзь хапае на жыццё) і ўмовы працы.
Усе імёны герояў тэксту змененыя. Дзеля бяспекі мы таксама не называем месцаў працы суразмоўцаў.
Выкладчык ВНУ з заробкам у тысячу рублёў
Аліна пачала працаваць у адным з універсітэтаў адразу пасля заканчэння аспірантуры. Яе размеркавалі на пасаду выкладчыка.
— Сёлета заробак вырас недзе да 1000 рублёў, да гэтага я атрымлівала менш, — расказвае яна. Гэта яе здзівіла, асабліва на фоне таго, што падчас навучання яна працавала на паўстаўкі, ёй плацілі 550 рублёў.
Аліна прызнаецца, што зарплаты ёй не хапае, бо яна фінансава падтрымлівае бацькоў. Ратуе хаця б тое, што не трэба плаціць за арэнду жылля. Аднак памер аплаты яе працы ўсё роўна выклікае пытанні.
— Я разумею, што ніхто не абавязаны плаціць шалёныя грошы на старце. Але з улікам сярэдняга заробку выкладчыцкага складу ў нашай ВНУ робіцца проста крыўдна, — разважае беларуска. — Дзевяць гадоў я вучылася на гэтую прафесію дзеля чаго? Каб зарабляць менш ці каля 1000 рублёў?
Што да абавязковай адпрацоўкі, яе пазіцыя катэгарычная: «Я супраць яе ў любым выглядзе. Чалавек мусіць працаваць там, дзе яму падабаецца. А цяпер я бачу, як падае матывацыя студэнтаў. Яны не бачаць сябе ў гэтай сферы, і для іх два гады на адпрацоўцы — гэта проста пакута».
Аліна пакуль не ўпэўненая, ці застанецца працаваць, калі скончыцца размеркаванне. З аднаго боку, кажа, вельмі любіць калектыў і ВНУ — гэта «па-сапраўднаму душэўнае месца». Але з іншага — сітуацыю пагаршаюць неабгрунтаваныя звальненні кваліфікаваных выкладчыкаў.
«Адпрацоўка мае права на існаванне, але з вялікімі агаворкамі»
Андрэй адпрацоўвае па размеркаванні ў сферы фінансаў і зарабляе каля 2000 рублёў пасля выліку падаткаў.
— На старце, калі мяне размеркавалі, я чакаў такога заробку, але праз два гады — не, — прызнаецца ён. Тым не менш даходу яму хапае на жыццё, у тым ліку за кошт таго, што працадаўца дае пэўныя бонусы — матэрыяльную дапамогу да адпачынку і трынаццатую зарплату.
Да самой сістэмы размеркавання Андрэй ставіцца крытычна.
— Як на мяне, адпрацоўка мае права на існаванне, але з вялікімі агаворкамі, — тлумачыць ён.
Шмат у чым вынік залежыць ад навучальнай установы: адны ўніверсітэты дазваляюць студэнтам самім знаходзіць працу, іншыя строга размяркоўваюць па запытах. А некаторыя нават перашкаджаюць пераразмеркаванню.
Яшчэ адзін спрэчны момант — неабходнасць кампенсацыі выдаткаў за навучанне, калі адмаўляешся ад размеркавання. Мужчына лічыць такі падыход несправядлівым, бо кошт платнага навучання атрымліваецца кратна меншым.
— Прасцей было адразу пайсці на платнае, каб заплаціць менш, чым кампенсаваць за размеркаванне. Розніца ў 2−3 разы, — кажа Андрэй. — Тым больш з кожным годам манеўраў усё менш. Са снежня 2024 года забаранілі размяркоўвацца на няпоўны працоўны час, дыстанцыйную працу таксама закрылі.
У цэлым беларус лічыць, што размеркаванне можа існаваць, але не ў цяперашнім выглядзе. Сам ён не плануе заставацца ў цяперашняй кампаніі пасля завяршэння абавязковай адпрацоўкі.
«Магчыма, памяняю прафесію»
Ганна працуе настаўніцай у школе. Калі пасля ўніверсітэта прыйшло размеркаванне, яе адправілі ў невялікі населены пункт, далёка ад дома.
— Я спрабавала пераразмеркавацца, але не атрымалася, — успамінае яна. Цяпер да канца адпрацоўкі засталося няшмат, і яна лічыць дні да ад’езду.
Аліна не называе дакладнай сумы свайго настаўніцкага заробку. Толькі ўдакладняе, што яна моцна недацягвае да сярэдняй па краіне ў адукацыі, якая ў лютым, паводле інфармацыі Белстата, склала каля 1530 рублёў пасля выплаты падаткаў.
— Як адказаць на пытанне, ці хапае мне? Для нармальнага жыцця — не. Але мы, мабыць, працягваем жыць як нашыя бацькі — на ўсім эканомячы, — кажа яна.
Сям'і ў Ганны пакуль няма, і, яна кажа, што гэта, магчыма, да лепшага. Прызнаецца, што нават не ўяўляе, як можна было б пракарміць дзяцей на такі заробак.
За час адпрацоўкі ёй не ўдалося сабраць, да прыкладу, на адпачынак дзе-небудзь ля мора.
— Хтосьці скажа, што такі адпачынак — раскоша, але ўвесь час працаваць, а потым адпачываць дома ці на градках — гэта нейкае мінулае стагоддзе, — уздыхае яна.
Але больш, чым нізкая зарплата, яе прыгнятае стаўленне да маладых настаўнікаў у школе.
— Кожны вышэйшы пасадай лічыць дапушчальным прыніжэнне падначаленых. З табой размаўляюць так, нібыта робяць ласку, што наогул дазваляюць працаваць, — дзеліцца Ганна і прызнаецца, што кожны дзень сутыкаецца з абсурднымі патрабаваннямі, ціскам, непавагай.
Адзінае, што ёй падабаецца ў школе, — дзеці.
— Праца з імі — гэта тое, чаго я хацела. Кожнае дзіця такое цікавае, і бачыць іх прагрэс вельмі прыемна, — удакладняе Ганна.
Але нават калі б ёй прапанавалі добрую зарплату, прызнаецца Ганна, яна не засталася б на гэтым месцы даўжэй, чым вымушаная — менавіта праз атмасферу ў калектыве і ўмовы працы.
— Прыватных школ ужо не засталося, але, спадзяюся, ёсць дзяржаўныя з адэкватным калектывам і начальствам. Калі знайду — перайду туды. А калі не, проста памяняю прафесію, — кажа Ганна.
«Асаблівага здзіўлення не адчула»
Валянціна — таксама настаўніца, у яе ідзе другі год адпрацоўкі па размеркаванні.
— Калі заканчвала ўніверсітэт, рыхтавалася да таго, што заробак будзе зусім маленькім. Таму, атрымліваючы цяпер каля 1500 рублёў чыстымі за дзве стаўкі, асаблівага здзіўлення не адчула. Гэтых грошай хапае на жыццё, але толькі таму, што ў мяне няма сям'і.
Валянціна лічыць, што такі заробак не адпавядае ні высілкам на навучанне, ні ўкладзеным рэсурсам.
Дзяўчыне далі пакой у інтэрнаце, але не бясплатна — яна плаціць за арэнду. У дадатак двойчы выплацілі невялікую матэрыяльную дапамогу, хоць асаблівай ролі ў паляпшэнні фінансавага становішча гэта не адыграла.
— Я адмоўна стаўлюся да адпрацоўкі. Яна звужае кола магчымасцяў, змушае працаваць у пэўным месцы, нават калі табе гэта зусім не падыходзіць. Асабліва цяжка, калі сутыкаешся з бюракратыяй і бессэнсоўнымі правіламі. Напрыклад, ёсць рэчы, якія абсалютна не ўплываюць на якасць выкладання, але іх трэба рабіць, бо «так трэба». А яшчэ, калі раптам усведамляеш, што гэтая праца не для цябе, проста сысці і змяніць сферу нельга — абавязаны дапрацаваць свой тэрмін. Пакуль не ведаю, ці застануся ў гэтай прафесіі.
Чытайце таксама
